Armoede is van alle tijden / Is armoede van alle tijden?
Armoede is van alle tijden
In de Middeleeuwen waren er drie standen:
- de Adel met veel grondbezit.
- de Geestelijkheid met de kloosters. Veel grond werd geschonken of ontgonnen.
- de Burgerij met de ambachten en de handel.
In de 19e en 20e eeuw kwam daar de 4e stand, de arbeiders bij. Zij leefden vaak in armoede.
Door de opkomst van de socialistische voormannen Domela Nieuwenhuis en Pieter Jelles Troelstra en later de vakbewegingen werd hun positie, veelal door stakingen, verbeterd.
Het verschil in inkomens bleef echter aanzienlijk. De rol van het onderwijs daarin is groot. Dit blijkt duidelijk uit de benamingen van ons onderwijsstelsel: Lager-, Middelbaar- en Hoger Onderwijs.
Zoals in de 19e en zeker ook nog in de eerste helft van de 20e eeuw stonden de notaris, de dokter, de dominee en de schoolmeester – de beroepen waarvoor men had gestudeerd – in hoog aanzien. Ze werden ook het best betaald. Dit geldt ook nu nog voor beroepen waaraan een studie ten grondslag ligt. De keuze van Lager-, Middelbaar- en Hoger Onderwijs bepaalt de hoogte van inkomen voor beroepen die mogelijk worden door deze keuzes, vaak gedwongen keuzes.
In het begin van de 20e eeuw kwam de vierde stand op: de arbeiders. Langzamerhand kwamen arbeiders uit de armoede. Domela Nieuwenhuis en Pieter Jelles Troelstra en later de vakbewegingen zorgden met behulp van stakingen ervoor dat er redelijke lonen werden betaald.
Maar wat als je in de laagste regionen terecht komt of als je helemaal niet kunt werken door lichamelijk of geestelijk ongeschikt zijn? Daarom hebben we in ons loonstelsel de uitkering bedacht, die ook ten deel valt aan hen die geen baan kunnen vinden omdat die er niet is.
In 1965 kwam de Algemene Bijstandswet tot stand. Het primaat van de armenzorg kwam bij de overheid te liggen. Voorheen waren de kerken en particuliere instellingen hoofdverantwoordelijk voor de armenzorg. Dat gebeurde op basis van liefdadigheid. Vanaf 1966 was bijstand een recht. Toen in de loop van de jaren tachtig de hoogte van de bijstand achterbleef bij de kosten van levensonderhoud nam de bemoeienis van derden met de armenzorg weer toe. In 1987 richtte de Raad van Kerken de werkgroep ‘Arme Kant van Nederland’ op met als doelstelling aandacht te vragen voor de armoedeproblematiek. Vanaf het begin van de 21e eeuw zijn door diverse kerken en particuliere instellingen plaatselijk voedselbanken opgericht. (bron Wikipedia)
De uitkering moet – zo heeft men gedacht – lager zijn dan het minimuminkomen, want anders …..
De notaris, de dokter, de dominee en de schoolmeester – de gestudeerden uit die tijd – hebben model gestaan voor de inkomens van de gestudeerden in onze tijd. In hun tijd was studeren aan slechts enkelen voorbehouden. Hoe anders is dat nu! Is nu dan de loonpiramide nog op de juiste manier opgebouwd?
Wat is armoede?
De volgende gegevens zijn ontleend aan een uitgebreid artikel in de N.R.C. van 16 juni 2018.
Ondanks de groeiende economie neemt het aantal mensen dat langdurig arm is, toe. Vanaf 1995 is de armoede in Nederland in kaart gebracht door het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) en het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS).
Pieter van Mulligen, hoofdeconoom bij het CBS, hanteert een lage inkomensgrens van € 1030 netto voor een alleenstaande en € 1560 voor een eenoudergezin met twee kinderen. Val je een jaar lang onder deze grens dan heb je kans op armoede.
Cok Frooman, armoedeonderzoeker voor het SCP: ‘Je bent arm als je een jaar lang niet het geld hebt voor spullen en voorzieningen die in de eigen samenleving als minimaal noodzakelijk gelden.’ Inbegrepen bij de € 1063 die nu volgens het SCP nodig is, zijn de kosten voor een paar sociale activiteiten, zoals incidenteel cafébezoek of ontvangen van visite. Dan blijft er € 971 over. Onder die grens ben je in Nederland zonder meer arm.
De groep langdurig armen (zij die al vier jaar lang een laag inkomen hebben) groeide in 2016 met 160.000 naar 400.000 personen.
Onder de armoedegrens zitten ¾ huishoudens die rond moeten komen van een uitkering.
Enkele cijfers:
1.078.000 Nederlanders hebben een inkomen onder de armoedegrens.
430.000 zijn langdurig arm: vier jaar een laag inkomen, 265.000 daarvan zijn bijstandontvangers.
292.000 kinderen groeien op in armoede.
(Deze cijfers over 2016 zijn uit het rapport Armoede en Sociale uitsluiting 2018 van het CBS).
Gevolgen
Bij blijvend geldgebrek zijn er vaste patronen:
- het spaargeld raakt op
- geen vervanging van meubels en kleding
- bezuiniging op ‘gezelligheid’
- de verwarming ’s winters naar beneden
- een warme maaltijd overslaan
- het betalen van huur overslaan of uitstellen (in het ergste geval huisuitzetting).
Geestelijke gevolgen
- minder tevreden
- minder deelnemen aan verenigingsleven
- vaker verdachte
- vaker slachtoffer van misbruik
- vaker gezondheidsproblemen
- bijna 7,5 jaar korter leven dan de rest van de bevolking. (gegevens ontleend aan NRC van 16 juni 2018).
Krantenkoppen ‘Als je hoofd vol zit met geldproblemen’ en ‘waarom arme mensen domme dingen doen’ spreken boekdelen.
Dimensies van armoede
Dimensies van armoede volgens Andries Baart, ontleend aan het boek ‘Een theorie van de presentie’ (overgenomen uit het onderzoek: ‘Bij Dokkum om’ van Geertje van der Meer):
- De ervaring van het tekort aan financiële middelen.
- Het tekort aan participatie op de arbeidsmarkt, in het onderwijs en in sociaal en cultureel opzicht.
- De habitat: het leven in buurten (woningbouw) van slechte kwaliteit. Daarbij heeft men vaak te maken met: geluidsoverlast, verkeersonveiligheid, wegtrekken van beter gesitueerden, verloedering, verhoogde kans op criminaliteit, veel psychiatrische patiënten, onaangepaste mensen en junks.
- De competenties: de vermogens van mensen om het leven aan te kunnen o.a. budgettaire competenties, bureaucratische competenties, competenties om voor jezelf op te komen, competenties m.b.t. zorg en hygiëne voor je eigen lichaam, goede pedagogische competenties.
- Psychische instabiliteit: emotionele onevenwichtigheid en inconsequenties. Dit o.a. als gevolg van aanhoudende stress.
- Gebroken waardigheid als gevolg van systematische ervaringen van onpersoonlijke en weinig respectvolle bejegening.
Wat de kerken doen
Uit het ‘Onderzoek naar hulpverlening door diaconieën, parochiale caritas instellingen en andere kerkelijke organisaties in Nederland’ (2016) blijkt dat er ruim 36 miljoen Euro is besteed. Dit is veel. Maar er is geen sprake van structurele hulp. Het is van kortdurende aard, incidenteel en willekeurig aan wie.
IS ARMOEDE VAN ALLE TIJDEN?
Nelson Mandela zet ons op een ander spoor:
‘ Het overwinnen van armoede is geen kwestie van liefdadigheid, het is een kwestie van rechtvaardigheid. Net als slavernij en apartheid is armoede niet natuurlijk. Het is door mensen veroorzaakt en kan worden overwonnen en uitgeroeid door de daden van mensen.’
Dat kan dus wel: als je de ‘armen’ niet als restpost neemt, maar als je bij hen begint, kun je een volwaardig leven leiden.
Maarten Luther King haalt in zijn boek ‘Wandelt in de Liefde’ (een verzameling preken) Reinhold Niebuhr aan uit diens boek ‘De morele mens en de immorele gemeenschap’ dat we met elkaar als collectieve gemeenschap zaken voor waar houden terwijl ze dat niet zijn. Als voorbeelden noemt Maarten Luther King de rassensegregatie in de Verenigde Staten en de apartheidspolitiek in Zuid-Afrika. De gemeenschap is blind voor de onjuiste opvattingen die zij voor waar houden.
Deze twee grote denkers en bewegers hebben op hun terreinen de wereld bevrijd van grote misvattingen waardoor grote groepen mensen werden vernederd en uitgebuit. Mandela m.b.t. de apartheid en Maarten Luther King m.b.t. de rassensegregatie. En voor hen is dat gebeurd met de beëindiging van de slavernij.
Geldt dit ook niet voor de problematiek van de Armoede? En is de opvatting ‘Armoede is van alle tijden’ niet onjuist?
Degenen die de MACHT hebben bedenken systemen waardoor zij in bevoorrechte posities terecht komen. Daarvoor worden argumenten bedacht die ogenschijnlijk kloppen en die tenslotte als waar worden geaccepteerd. Daardoor denken we als collectief dat ze rechtvaardig zijn.
Is armoede rechtvaardig?
Als we de Bijbel er op naslaan zien we het omgekeerde:
‘Er zal echter onder u geen arme zijn’ (Deut. 15:4).
‘Gerechtigheid verhoogt een volk’ (Spreuken 14:34).
‘Zie een koning zal regeren in gerechtigheid en vorsten zullen heersen naar het recht en eenieder zal zijn als een beschutting tegen de wind en als een toevlucht tegen de stortbui… ‘(Jesaja 32:1).
Loonontwikkeling
Wat gaat er gebeuren met de arbeidsmarkt?
Denk aan de robotisering, digitalisering en automatisering! Is het nu niet juist de tijd om na te denken over de loonpiramide? Ook met het oog op de participatiewet: betaald werk en vrijwilligerswerk.
We zagen de opkomst van de vierde stand, de arbeiders: Domela Nieuwenhuis, Pieter Jelles Troelstra, de vakbonden, maar wie komt op voor de uitkeringsgerechtigden? Zij staan machteloos. Zij kunnen niet staken. Zij staan buiten de samenleving. Mee daardoor verliezen zij hun eigenwaarde. ‘Wij tellen niet mee, aan ons hebben ze geen boodschap’ (zie punt 6 van Andries Baart). Welk mensbeeld ontwikkelen zij?
Wat de kerken zouden moeten doen?/ Wat iedereen zou moeten doen
Zij zouden vanuit hun overtuiging dat God liefde is en in navolging van Jezus solidair moeten zijn. Niet alleen diaconaal en charitatief helpen maar opkomen voor de gelijkwaardigheid van uitkeringsgerechtigden door ook hen een volwaardig ‘loon’ te geven zodat ook zij een volwaardig leven zonder geldzorgen kunnen hebben.
We spreken over gerechtigheid, over recht doen. Dat geldt niet alleen voor kerkmensen maar voor iedereen. Iedereen zou moeten opkomen voor een volwaardig inkomen voor iedereen!!! En is een onvoorwaardelijk basisinkomen dan niet het juiste middel om in alle gelijkwaardigheid samen te leven?
God vindt het niet goed dat wij een groep mensen dwingen een ploeterend bestaan te leiden.
Mensen die niet in God geloven, geloven niet dat het rechtvaardig is dat wij een groep mensen dwingen een ploeterend bestaan te leiden.
Rink de Vries, voorzitter Arme Kant van Fryslân
Informatie over het basisinkomen is te vinden op: basisinkomen.nl
Wilt u reageren? Dat kan via info@armekantfryslan.nl
Leeuwarden, 28 november 2018